Z wiekiem nasilają się kłopoty z pamięcią, nie jesteśmy pewni czy wyłączyliśmy żelazko przed wyjściem z domu, coraz częściej nie możemy przypomnieć sobie jakiegoś nazwiska czy nazwy przedmiotu, którą mamy „na końcu języka”, odkrywamy, że sprawny dotychczas umysł zaczyna być coraz bardziej ociężały. Czy są to powody do niepokoju? Jak odróżnić „zwykłe” zapominanie – które zazwyczaj nasila się z wiekiem, jeśli nie „gimnastykujemy” mózgu – od wczesnych objawów choroby Alzheimera?

Objawy choroby Alzheimera

W książce „Choroba Alzheimera – poradnik dla chorych i opiekunów”, Gaby Schwarz pisze: „U chorego na Alzheimera zapominanie cechuje się przykładowo nie tym, że osoba taka szuka klucza  do samochodu, ale tym, że nie pamięta już o jego posiadaniu”. Zaburzenia pamięci to objaw najczęściej kojarzący się z chorobą Alzheimera, ale autorka przytacza listę 10 wczesnych objawów ostrzegawczych, które mogą być sygnałem alarmującym o początkach choroby, są to:

  • Zapominanie
  • Trudności z wykonywaniem rutynowych zadań
  • Trudności z doborem słów
  • Zaburzenia orientacji
  • Brak właściwej oceny sytuacji
  • Trudności z myśleniem abstrakcyjnym i konkretnym
  • Roztargnienie
  • Wahania nastroju
  • Zmiana osobowości
  • Brak napędu

Zapominanie dotyczy zarówno sfery osobistej, jak i zawodowej, chorzy zadają ciągle te same pytania, mimo, że uzyskali już na nie odpowiedź. Czynności, które dotychczas wykonywali automatycznie zaczynają sprawiać im trudność – wyprawa do najbliższego sklepu pieszo lub samochodem często kończy się zagubieniem, brakiem orientacji w doskonale znanym otoczeniu, a wraz z upływem czasu – nawet we własnym domu. Wspomniane dylematy dotyczące żelazka nie dotyczą chorego – zazwyczaj nie pamięta, że prasował lub gotował przed wyjściem z domu i często pozostawia włączone urządzenia.

Pojawiają się też trudności z przypominaniem sobie słów – chory próbuje sobie radzić, opisując przedmiot, zamiast podawania konkretnej nazwy, mówi: „to do pisania”, zamiast: „pióro”.  Nie może też sobie przypomnieć do czego służą przedmioty codziennego użytku czy choćby numery telefonów. Coraz częściej zdarza mu się używać przedmiotów niezgodnie z ich przeznaczeniem – kluczyki lądują w zamrażarce itp.

W początkowej fazie choroby chory jest jeszcze świadomy pogarszającej się kondycji umysłowej, powoduje to jego frustrację, bunt, co owocuje wahaniami nastroju, agresją, nagłym wpadaniem w złość. Chory staje się nieufny i lękliwy. Traci też zainteresowanie dotychczasowymi hobby, aktywnością zawodową, staje się coraz bardziej bierny, trzeba go nieustannie zachęcać, a wręcz zmuszać do działania.

Stadia choroby Alzheimera

Występowanie objawów i ich nasilenie jest różne w poszczególnych fazach choroby. G. Schwarz wymienia trzy stadia z charakterystycznymi dla nich zachowaniami chorego:

W stadium pierwszym występują łagodne objawy, zazwyczaj niezauważalne dla członków rodziny, gdyż na tym etapie chorzy próbują maskować swoje problemy, unikają sytuacji, w których mogłyby się one uwidocznić. Trudności dotyczą:

  • pamięci – zwłaszcza bieżących wydarzeń,
  • czynności złożonych (np. włączania urządzeń),
  • mowy (doboru bardziej skomplikowanych słów, budowania dłuższych zdań),
  • myślenia,
  • uwagi i koncentracji,
  • orientacji,
  • aktywności,
  • poczucia czasu,
  • myślenia abstrakcyjnego.

Na tym etapie chory może jeszcze samodzielnie mieszkać, funkcjonować, dbać o siebie, wykonywać pracę zawodową.

W stadium drugim objawy się nasilają, chory musi zrezygnować z pracy zawodowej, z prowadzenia pojazdów. Zaczyna w większym stopniu potrzebować pomocy innych  w wykonywaniu codziennych czynności. Trudności dotyczą:

  • pamięci – zwłaszcza długotrwałej (chory zapomina imiona, nie kojarzy ich z konkretną twarzą),
  • codziennych czynności (jedzenie, ubieranie, mycie),
  • orientacji (poza terenem mieszkania, a także w nim),
  • postrzegania (chory widzi osoby nieobecne),
  • napędu (pod wpływem niepokoju chory chodzi bez celu, ucieka z domu),
  • poczucia czasu (rozmycie przeszłości i przyszłości, dnia z nocą),
  • postrzegania zmysłowego (zaburzenia dotykowe, smakowe – utrata apetytu),
  • nastroju (częste i nagłe wahania nastroju)

 

W trzecim stadium chory jest całkowicie zdany na opiekę i pomoc innych osób. Trudności dotyczą:

  • mowy (ogranicza się do kilku słów),
  • pamięci (chory nie rozpoznaje bliskich, choć reaguje na znane głosy),
  • codziennych czynności (chory wymaga nadzoru i pomocy we wszystkich czynnościach),
  • objawów somatycznych (powolny chód w tzw. przeciwpochyleniu, brak zdolności połykania, kontroli zwieraczy)

Co powoduje chorobę Alzheimera?

Na rozwój choroby wpływa wiele czynników – mówi się o wieloczynnikowym rozwoju choroby, można wśród nich wymienić:

Zmiany chorobowe w obrębie mózgowia
Z powodu nieprawidłowej przemiany materii w mózgu dochodzi do zaniku komórek nerwowych (neuronów) i miejsc ich połączeń (synaps). Pomiędzy neuronami tworzą się  skupiska białek amyloidu, tzw. plaki, które uniemożliwiają przekazywanie sygnałów pomiędzy neuronami.  Wewnątrz neuronów tworzą się spirale, tzw. sploty neurofibrylarne, złożone z białek tau. Naukowcy nie wykluczają, że pierwsze plaki i sploty tworzą się w mózgu, wiele lat przed wystąpieniem pierwszych objawów choroby. Jako czynnik odpowiedzialny za rozwój choroby Alzheiemera wymienia się też zmniejszanie acetylocholiny, odpowiedzialnej za przesyłanie sygnałów pomiędzy komórkami.

Uwarunkowania genetyczne
W książce „Ponad 100 sposobów na pamięć”, prof. Jerzy Vetulani pisze o niedawno odkrytym genie, predestynującym do zachorowania na chorobę Alzheimera: ApoE4 (apolipoproteina E4). Dodaje jednak, że posiadanie tego genu nie jest wyrokiem, a jedynie zwiększa do 80% prawdopodobieństwo wystąpienia choroby, zwłaszcza, jeśli odziedziczymy go po obojgu rodzicach. G. Schwarz pisze, że tylko od 1 do 5 % przypadków choroby Alzheimera stanowi tzw. postać rodzinna, czyli, że choroba dotyczy kilku generacji, w których objawy występują przed 60 – tym rokiem życia.

Procesy zapalne
Również czynniki zapalne – równolegle z powstawaniem plak i splotów neurofibrylarnych – mogą wpływać na zanik komórek nerwowych. Dzieje się tak, gdy „komórki w mózgu, które spełniają istotną funkcję w działaniu układu immunologicznego, wykazują z nieznanych powodów nadaktywność”. (G. Schwarz)

Czynniki środowiskowe

Wśród czynników środowiskowych, które mogą się przyczynić do rozwoju choroby Alzheimera, wymienia się :

  • urazy czaszkowo- mózgowe,
  • dietę (o obniżonej zawartości witaminy B12 i kwasu foliowego),
  • zanieczyszczenia środowiska (m.in. rozpuszczalniki),
  • niskie wykształcenie (u osób z wyższym wykształceniem zauważono późniejsze występowanie choroby, a jednocześnie jej krótszy przebieg – naukowcy spekulują czy jest to związane z faktem, że osoby z wyższym wykształceniem dłużej maskują objawy czy też dzięki trenowaniu mózgu mają większe rezerwy „sprawności” mózgu).

Bibliografia:
G. Schwarz – „Choroba Alzheimera – poradnik dla chorych i opiekunów”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002

Tekst: Anna Kocielińska