Choroba Parkinsona najczęściej kojarzy się z drżeniem ciała, powolnością, miną „pokerzysty”.  Jej polska nazwa to drżączka poraźna, bo chorobie towarzyszy zarówno drżenie, jak i stan, który postronnemu obserwatorowi może kojarzyć się z porażeniem, paraliżem ciała.  Jak zatem można rozpoznać symptomy choroby Parkinsona i jakie są jej przyczyny?

Objawy choroby Parkinsona

W książce „Żyję z chorobą Parkinsona”, dr med. Włodzimierz Kuran – lekarz z 30-letnim doświadczeniem –  pisze, o chorobie Parkinsona, że jest to jedna z najczęstszych chorób ośrodkowego układu nerwowego, która występuje u osób dojrzałych i starszych, a pierwsze objawy mogą pojawić się po 50-tym roku życia. Wśród trzech najważniejszych objawów tzw. zespołu parkinsonowskiego wymienia:

  • drżenie spoczynkowe,
  • sztywność mięśniową – zwaną też plastycznym zwiększeniem napięcia mięśniowego,
  • spowolnienie ruchowe.

Drżenie spoczynkowe to niemożliwe do opanowania tzw. ruchy mimowolne: „rytmiczne, naprzemienne ruchy różnych części ciała, najczęściej kończyn, choć spotyka się też drżenie głowy, języka, a nawet głosu; ruchy te mają niewielki zakres”. U 70% pacjentów to właśnie drżenie jest pierwszym widocznym objawem choroby, choć w niektórych odmianach choroby może nie występować stale, wówczas objawem dominującym jest sztywność mięśniowa i spowolnienie ruchowe.

Autor podaje, że z drżeniem spoczynkowym mamy do czynienia wtedy, gdy ręce są podparte,  a mimo to można zaobserwować drżenie kciuka lub pozostałych palców, określane jako „kręcenie pigułek” lub „liczenie pieniędzy”. Co ciekawe, drżenie nie występuje podczas snu, zmniejsza się podczas wykonywania tzw. ruchów czynnych, a zwiększa pod wpływem przeżywania silnych emocji, stresu, zmęczenia. Drżenie może dotyczyć także nóg, rzadziej innych części ciała. Początkowo drżenie występuje tylko po jednej stronie ciała, dopiero po kilku latach pojawia się także po drugiej stronie.

Sztywność mięśniowa

W prawidłowo funkcjonującym ciele obserwujemy napięcie mięśniowe – jest ono niezbędne do zachowania właściwej postawy ciała. Osoby cierpiące na chorobę Parkinsona odczuwają zwiększone napięcie mięśniowe, które opisują jako sztywność mięśni ręki lub nogi, niekiedy odczuwają je jako zmęczenie lub ból. W początkowej fazie choroby może się ono przejawiać pociąganiem jednej nogi podczas chodzenia. Chory ma również trudność z wyprostowaniem obu rąk –  ta dotknięta chorobą, zazwyczaj pozostaje zgięta w stawie łokciowym.  Zauważa się też sztywność w obrębie karku, co jest odczuwane jako ból głowy, a także sztywność kręgosłupa, którą  chory identyfikuje jako ból krzyża.

Spowolnienie ruchowe

Na spowolnienie ruchowe składają się dwa elementy: po pierwsze chory zaczyna wolniej, z coraz większym wysiłkiem wykonywać rutynowe, codzienne czynności takie jak chodzenie, ubieranie się.  Po drugie można zauważyć u niego tzw. zubożenie ruchowe, które dotyczy ruchów automatycznych tj.: ruchy mimiczne, mruganie, przełykanie śliny, balansowanie rękami podczas chodzenia i inne drobne ruchy tułowia i kończyn. Z tego powodu twarz chorego przypomina „twarz pokerzysty”, a w związku z rzadszym przełykaniem, w ustach gromadzi się nadmiar śliny.

Pogarsza się też umiejętność szybkiego rozpoczynania czynności np. marszu lub wstawania z fotela, a także wykonywania dwóch czynności równocześnie lub zmiany czynności. Oprócz wymienionej klasycznej „triady” parkinsonowskiej u chorych można zauważyć także inne objawy, takie jak:

  • mikrografia (pogorszenie się charakteru pisma oraz zmniejszanie czcionki),
  • zaburzenia postawy ciała (pochylenie do przodu, nogi ugięte w kolanach, ręce blisko tułowia i zgięte w łokciach),
  • zaburzenia chodu (pociąganie nogi, zwrot całym tułowiem, „przymrożenie”- zastygnięcie w danej pozie np. na przejściu dla pieszych),
  • zaburzenia odruchów postawnych (chory pociągnięty do tyłu lub pchnięty do przodu ma trudności z utrzymaniem równowagi),
  • zaburzenia mowy i połykania (ściszanie, utrata „melodii” głosu, przyspieszanie wymowy; rzadsze i wolniejsze przełykanie),
  • zaburzenia wegetatywnego układu nerwowego (zaburzenia: czynności w oddawaniu moczu i stolca; funkcji seksualnych; termoregulacji – słaba tolerancja skrajnych temperatur; obniżenie ciśnienia – przy nagłej pionizacji),
  • zaburzenia czucia (subiektywne odczucie zimna lub gorąca w jednej, zazwyczaj dotkniętej chorobą kończynie, określane przez chorych jako mrowienie, pieczenie, kłucie, igiełkami),
  • bóle mięśni (związane ze stałym napięciem mięśniowym i aktywnością mięśni podczas drżenia, u każdego chorego różny jest próg odczuwania bólu),
  • zaburzenia snu (trudności z zaśnięciem, za wczesne budzenie się, bardzo żywe sny, często koszmary senne – mogą być powodowane zarówno sztywnością mięśni, działaniem leków, koniecznością częstego oddawania moczu, jak i depresją),
  • zaburzenia depresyjne (pojawiają się u ok. 40-50% pacjentów, ale tylko u ok. 7% jest to ciężka, głęboka depresja, wiążą się one z długotrwałą chorobą, ograniczeniem możliwości  życiowych, co przekłada się na brak chęci do życia; pojawiają się lęki, niepokoje i zaburzenia snu, stałe uczucie zmęczenia),
  • zaburzenia czynności poznawczych (pogorszenie sprawności intelektualnej: gorsza pamięć – zarówno zapamiętywanie, jak i przypominanie sobie, utrata zainteresowań)
  • zaburzenia orientacji wzrokowo- przestrzennej, koncentracji, trudności w doborze słów – jest to tzw. zespół otępienny, pojawia się u ok. 20-25% chorych),
  • zaburzenia psychotyczne (pojawiają się zwłaszcza u chorych z otępieniem, mogą przybierać postać omamów wzrokowych i słuchowych, które niekiedy składają się na zespół urojeniowy; wiążą się z lękiem, niepokojem, pobudzeniem, zachowaniami agresywnymi; mogą objawiać się np. zazdrością, podejrzeniami wobec współmałżonka).

Stadia choroby Parkinsona

W chorobie Parkinsona wyróżnia się 5 stadiów (skala Hoehn- Yahra):

  • Stadium I
    objawy występują po jednej stronie ciała,
    nie ma to wyraźnego wpływu na funkcjonowanie chorego,
    nie zauważa się wyraźnego upośledzenia sprawności ruchowej,
    czas trwania: ok. 3 lata
  • Stadium II
    objawy występują po dwóch stronach ciała,
    wyraźniejsze po stronie, od której zaczęła się choroba,
    widoczne są objawy chorobowe w obszarach mimiki, głosu, postawy, tempa chodzenia,
    zauważa się gorszą sprawność ruchową,
    czas trwania: 3 – 4 lata
  • Stadium III
    występują wyraźne objawy po obu stronach ciała,
    zauważa się zaburzenia odruchów postawnych,
    widoczne jest spowolnienie czynności, ale niezależność w życiu codziennym zostaje zachowana,
    sylwetka i chód są charakterystyczny dla choroby,
    może trwać wiele lat
  • Stadium IV
    występuje znaczne upośledzenie sprawności ruchowej,
    potrzebne jest wsparcie innych osób w wykonywaniu codziennych czynności,
    zachowane jest samodzielne stanie i chodzenie, ale w związku z zaburzeniami chodu – zdarzają się upadki,
    może trwać wiele lat
  • Stadium V
    występuje niemal całkowita zależność od innych osób,
    konieczna jest pomoc w chodzeniu,
    przeważa postawa siedząca i leżąca

Co powoduje chorobę Parkinsona?

Choroba Parkinsona jest „postępującą, przewlekłą zwyrodnieniową chorobą ośrodkowego układu nerwowego, a dokładniej pewnych struktur mózgu nazwanych układem pozapiramidowym”. Dr med. W. Kuran wyjaśnia, że „komórki nerwowe mózgu – neurony – tworzące liczne skupiska i struktury, są połączone z innymi neuronami za pomocą licznych wypustek komórkowych. Wiele z takich wypustek, tzn. włókien nerwowych, biegnących od jednej struktury do drugiej tworzy drogę, którą w układzie nerwowym są przenoszone różnorodne pobudzenia lub sygnały. Jedną z najważniejszych dróg jest droga łącząca komórki kory mózgu z rdzeniem kręgowym, czyli droga korowo – rdzeniowa zwana piramidową”.

To właśnie uszkodzenia na tej „drodze” skutkują zaburzeniami ruchowymi – tj.  niedowłady czy porażenia. Zaburzenia są spowodowane obumieraniem komórek tzw. istoty czarnej, które produkują, gromadzą i przesyłają dopaminę, czyli neuroprzekaźnik, odpowiedzialny za przekazywanie impulsów nerwowych w mózgu. Jeśli poziom dopaminy spadnie do 20-30% pojawiają się pierwsze objawy kliniczne.

Przypuszcza się, że okres od „śmierci” pierwszych  neuronów do pojawienia się pierwszych objawów może trwać ok. 3 – 7 lat i jest to tzw. faza przedkliniczna choroby Parkinsona, która następnie przechodzi w fazę kliniczną.

Bibliografia:
Dr med. Włodzimierz Kuran – „Żyję z chorobą Parkinsona”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002

Tekst: Anna Kocielińska