Menu
Udar mózgu jest poważnym zdarzeniem medycznym, które może znacząco wpłynąć na zdolność osoby do komunikowania się. Dzięki postępom w neurologopedii istnieją jednak skuteczne metody rehabilitacji mowy, które mogą pomóc pacjentom odzyskać zdolności komunikacyjne. W tym artykule skupimy się na ćwiczeniach języka i artykulacji – kluczowych w procesie rehabilitacji mowy po udarze.
Udar mózgu może uszkodzić struktury mózgowe w półkuli dominującej odpowiedzialnej za mowę i prowadzić do zaburzeń takich jak afazja. Objawy afazji zależą od lokalizacji oraz rozległości uszkodzenia mózgu; mogą obejmować trudności w nadawaniu i odbiorze mowy i języka. W przypadku uszkodzenia ośrodka Broki, który odpowiada za planowanie ruchów pozwalających wytwarzać mowę, można spodziewać się trudności z motoryką narządów artykulacyjnych. Afazja może również wiązać się z apraksją oralną, czyli zaburzeniami wykonywania celowych ruchów artykulacyjnych podczas realizacji poszczególnych głosek, sylab czy wyrazów.
Neuroplastyczność, czyli zdolność mózgu do adaptacji i tworzenia nowych połączeń nerwowych, to podstawa rehabilitacji mowy. Stymulacja i terapia, których celem jest odbudowa komunikacji językowej, mogą przyczynić się do częściowego lub pełnego odzyskania utraconych funkcji.
Ćwiczenia te mają na celu przygotować osobę do wypowiadania głosek oraz poprawić czucie podczas wykonywania ruchów artykulacyjnych. Ważnym elementem jest powtarzalność oraz zastosowanie zasady naprzemienności ruchów, w taki sposób, jak one występują w mowie.
Zdolności prawopółkulowe, np. automatyczne ciągi mowy, mogą być bardzo pomocne w uruchomieniu mowy. Te automatyzmy aktywizują różne obszary mózgu i wspierają proces rehabilitacji. Przykładem takich ciągów są: liczenie, wypowiadanie nazw dni tygodnia, miesięcy, pór roku, śpiewanie znanych piosenek (np. Sto lat, Panie Janie), utworów religijnych, recytowanie wyliczanek. Zaleca się też zabawy w dokańczanie przysłów, związków frazeologicznych. Dobieranie repertuaru do terapii zależy od zainteresowań chorego, znajomości proponowanych tekstów, automatyzmów oraz jego możliwości realizacyjnych.
Ćwiczenia oddechowe, takie jak nabieranie powietrza i wypuszczanie go z dźwiękiem samogłosek, poprawiają koordynację oddechu i fonacji, co jest kluczowe w terapii mowy. Mogą także pełnić funkcję relaksacyjną i wyciszającą. Do takich ćwiczeń należą: nabieranie powietrza i przytrzymywanie go w policzkach, nabieranie powietrza i próby realizacji samogłosek (a, e, o, u , i , y), wdychanie i wydychanie przez nos, nabieranie powietrza i wypuszczanie przy jednoczesnym mówieniu głoski „s”, dmuchanie na kartkę papieru, dmuchanie przez słomkę do kubka z wodą (pod warunkiem, że pacjent nie ma zaburzeń połykania).
Po opanowaniu podstawowych ćwiczeń motoryki narządów mowy ważne jest, aby kontynuować prace nad realizacją sylab oraz wyrazów i stopniowo włączać je do zdaniowego kontekstu komunikacji. Początkowo należy zastosować proste wyrazy, które będą zbudowane z sylab otwartych. Następnie warto je osadzić w kontekście zdaniowym, tak aby osoba czuła potrzebę ich zastosowania w komunikacji. Chory może dopowiadać do zdania ostatni wyraz, co dzięki osadzeniu w kontekście ułatwi mu realizację i aktualizację wyrazu.
Przykłady:
LA; LATO; Ola lubi LATO; Ola nie lubi zimy, woli LATO.
LO; LODY; Ala lubi zimne malinowe LODY.
BU; BUTY; Ela kupiła nowe skórzane BUTY.
W terapii istotne jest powtarzanie i utrwalanie. Tu również warto zaznaczyć, że częstotliwość działań terapeutycznych ma znaczenie. Lepszych efektów można się spodziewać, jeśli terapia i ćwiczenia są prowadzone regularnie.
Do ćwiczeń artykulacyjnych powinno się dołączyć ćwiczenia czytania i pisania, co w przypadku języka, który jest sekwencyjny, ma duże znaczenie.
Warto korzystać z dostępnych na rynku materiałów i ćwiczeń, takich jak Terapia apraksji mowy autorstwa Anny Miechowskiej. Tu osoby z afazją, opiekunowie i terapeuci znajdą również dokładny opis ćwiczeń motoryki narządów artykulacyjnych oraz bogaty materiał wyrazów do powtarzania i realizacji poszczególnych głosek. Można pobrać darmowy fragment publikacji i zapoznać się z ćwiczeniami już dziś.
Rehabilitacja mowy po udarze wymaga cierpliwości i regularności. Wykorzystanie opisanych technik i ćwiczeń może znacząco przyczynić się do poprawy funkcji mowy. Pamiętajmy, że wsparcie pacjenta przez osoby bliskie oraz profesjonalnych terapeutów jest w tym procesie nieocenione.
dr Paulina Wójcik-Topór – doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, adiunkt w Zakładzie Logopedii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Instytucie Glottodydaktyki Polonistycznej, logopeda, neurologopeda. Współautorka wielu pomocy terapeutycznych dla dorosłych w Wydawnictwie WiR. Od 2014 roku pracuje jako neurologopeda w Szpitalu Specjalistycznym im. L. Rydygiera w Krakowie na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej z Pododdziałem Rehabilitacji Ogólnoustrojowej. Współpracuje z Polskim Centrum Rehabilitacji Funkcjonalnej „Votum” w Krakowie, prowadzi terapie komunikacji – głównie osób dorosłych po różnych incydentach neurologicznych.
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
