Menu
Demencja jest zespołem objawów wywołanych nieuleczalną i postępującą chorobą mózgu. Stopniowo w coraz większym zakresie upośledza funkcje kognitywne: pamięć, uwagę, mowę, orientację w czasie i miejscu. Choroba ta oddziałuje również na percepcję, zachowanie, emocje oraz fizjologię. Jednym z największych wyzwań w terapii i opiece nad seniorami z chorobami otępiennymi jest skuteczna komunikacja.
O ile u osób we wczesnych i umiarkowanych stadiach demencji zasadne jest stosowanie treningu orientacji w rzeczywistości (ROT – reality orientation training), o tyle okazuje się nieefektywne u osób w późnych stadiach choroby otępiennej, które coraz rzadziej są w stanie nawiązać i utrzymać kontakt ze światem realnym. Konfrontowanie ich z rzeczywistością może już nie przynieść korzyści. Realny świat jest czasem już zbyt abstrakcyjny, seniorzy nie czują się w nim bezpiecznie, nie rozumieją go. Przywracanie ich na siłę do naszego „tu i teraz” może powodować lęk, frustrację, jeszcze większy niepokój i dezorientację, a nawet eskalować zachowania problemowe. W tym przypadku najlepiej sprawdzi się wdrożenie walidacji gerontologicznej.
Walidacja gerontologiczna jest holistyczną koncepcją terapeutyczną stworzoną przez Naomi Feil (z wykształcenia pracowniczkę socjalną i psycholożkę). Metoda służy pracy i komunikacji z osobami z chorobami otępiennymi, zwłaszcza w późnych ich stadiach. Bazuje na podejściu pełnym empatii, szacunku i zrozumienia dla osoby chorej.
Filozofia walidacji zakłada, że to my, terapeuci lub opiekunowie, mamy wejść w świat seniora i za nim podążać, a nie odwrotnie. Stosujemy przy tym ważne zasady.
Traktujemy podopiecznego z szacunkiem, poszanowaniem dla jego wartości, doświadczeń i emocji, uznajemy to, co jest ważne dla niego w danej chwili.
Oczywiście w narracji seniora z chorobą otępienną będą zdarzały się elementy niespójne i nielogiczne, chory będzie na przykład powracał do wspomnień sprzed kilkudziesięciu lat. Taka ucieczka w przeszłość i w bezpieczne wspomnienia może być próbą kompensacji, czyli reakcji na teraźniejszość, z którą nie radzi sobie na skutek choroby.
Jako terapeuci nie ingerujemy w logikę, ale przyjmujemy perspektywę świata prezentowaną przez seniora. Nie korygujemy treści jego wypowiedzi, ale również nie utwierdzamy go w błędnych przekonaniach i nie okłamujemy. Bazujemy jedynie na pozytywnych emocjach, nie eskalujemy negatywnych uczuć. Jeśli wypowiedzi seniora przyjmą negatywny wydźwięk, należy zapewnić go, że rozumiemy jego emocje, okazać mu wsparcie, a następnie postarać się odwrócić jego uwagę od tego, co uważa za problem, i skierować rozmowę na inne tory.
W walidacji gerontologicznej stosujemy spokojny, łagodny ton głosu, mówimy powoli, krótkimi zdaniami o nieskomplikowanej konstrukcji. Używamy języka prostego, ale nie infantylnego. Stawiamy niewartościujące pytania, werbalizujemy przeżycia seniora i parafrazujemy jego wypowiedzi, odwołujemy się do emocji, skupiamy się na oddziaływaniach sensorycznych. Nawiązujemy kontakt wzrokowy, możemy trzymać seniora za rękę, gładzić po dłoni lub ramieniu, objąć.
W komunikacji z osobami, które doświadczają lęków i urojeń, pomocne może być zasugerowanie przeciwieństwa, to znaczy wyobrażenia sobie czegoś dokładnie odwrotnego. Natomiast w celu nawiązania kontaktu z osobami, u których występują stereotypie ruchowe, możemy zastosować technikę „lustra”, a więc wykorzystanie mowy ciała i komunikacji niewerbalnej seniora: przyjęcie podobnej postawy, naśladowanie ruchów, mimiki, a nawet tempa oddechu.
A.
Senior z demencją mieszkający w domu pomocy społecznej intensywnie wypatruje przez okno. Senior: Gdzie oni są…? Zaraz przyjadą, na pewno zaraz będą. Terapeuta: Kto będzie? Senior: Rodzice. Obiecali, że przyjadą. Terapeuta: Tęskni pan za nimi, prawda? Senior: Tak, tęsknię. Terapeuta: Jest pan bardzo rodzinną osobą, to wspaniale. Senior uśmiecha się nieśmiało i kiwa głową. Terapeuta: Ma pan jakieś przyjemne wspomnienie z dzieciństwa? Może mi pan opowiedzieć? |
Senior oświadcza, że zaraz przyjadą po niego rodzice i zabiorą go do domu. Nie należy konfrontować go z informacją, że rodzice dawno już nie żyją, a on mieszka w domu pomocy społecznej. W naszej odpowiedzi odwołujemy się do emocji i cech seniora – wyrażamy zrozumienie dla jego tęsknoty, doceniamy, że jest rodzinną osobą. Odwracamy jego uwagę, pytając o to, czy przypomina sobie jakieś przyjemne wspomnienie z dzieciństwa. Można zaprosić go również do wspólnego oglądania rodzinnych zdjęć, jeśli takie posiada. |
B.
Mieszkająca w domu seniora z krzykiem wybiega z sali. Seniorka: Pomocy! Tam jest taki wielki… wielki… Terapeuta: Co takiego? Seniorka: Zwierzę wielkie! I lata! Nad głową mi przeleciało, teraz tam siedzi, o tam! Terapeuta wchodzi z seniorką do pokoju. Podchodzi do okna i otwiera je. Po chwili zamyka i mówi: Już jest wszystko dobrze. Seniorka: Tak, już tak… Terapeuta: Może ma pani ochotę na spacer? Senior: Tak, chodźmy. |
Seniorka z chorobą otępienną doświadcza omamów i urojeń. Terapeuta nie stara się tłumaczyć, że to, co widzi, to halucynacje, ponieważ ona jest przekonana o ich prawdziwości. Terapeuta nie wyśmiewa i nie lekceważy obaw seniorki, ale także nie utwierdza w jej błędnych przekonaniach. Reaguje na sytuację, „rozwiązując problem”, uspokaja seniorkę, a następnie przekierowuje jej uwagę na propozycję wspólnej aktywności. |
Walidację gerontologiczną można z powodzeniem łączyć z innymi metodami terapeutycznymi, takimi jak terapia reminiscencyjna, muzykoterapia (z wykorzystaniem muzyki, śpiewu i tańca) czy z terapiami stymulującymi polisensorycznie (Snoezelen, Namaste Care). Wspieranie metody walidacyjnej innymi metodami może przynieść seniorowi z demencją wiele korzyści, a samemu opiekunowi pomóc odnaleźć wspólny język z podopiecznym i polepszyć relacje.
Walidacja gerontologiczna jest metodą, która wymaga od terapeuty bądź opiekuna dużej intuicji, inteligencji emocjonalnej, empatii, wrażliwości, cierpliwości oraz indywidualnego podejścia do podopiecznego. Wydaje się, że może być to trudne do wprowadzenia w ośrodkach, gdzie pracuje niedostateczna liczba pracowników w stosunku do liczby podopiecznych lub istnieje duża rotacja personelu. Jednak korzyści z jej stosowania są znaczące.
Prawidłowo praktykowana komunikacja walidacyjna może wpłynąć na poprawę jakości życia seniorów, w dużym stopniu redukować zachowania problemowe, takie jak agresja, autoagresja oraz lęki i urojenia. Ponadto łagodzi kryzysy, obniża poziom stresu, ułatwia współpracę z podopiecznym, w tym działania terapeutyczne i zabiegi pielęgnacyjne. To natomiast może zwiększyć satysfakcję z pracy personelu, obniżać ryzyko wypalenia zawodowego oraz zespołu stresu opiekuna w przypadku opiekunów nieformalnych.
Smrokowska-Reichmann, A. (2017). Innowacyjne metody pracy z seniorami w późnym stadium demencji. W: E. Janus, A. Bac, A. Kulis, A. Smrokowska-Reichmann (Red.), Terapia zajęciowa w geriatrii (s. 102–141). Wydawnictwo PZWL.
De Klerk-Rubin, V., Potts, D. (2022). Dementia Insights: The Validation Method for Dementia Care. Practical Neurology, 3/4, 23–27. https://practicalneurology.com/articles/2022-mar-apr/dementia-insights-the-validation-method-for-dementia-care
Katarzyna Omachel-Biłas – absolwentka studiów magisterskich z terapii zajęciowej oraz podyplomowych z logopedii. Na co dzień terapeutka zajęciowa pracująca w placówce specjalistycznej dla osób po udarach, z chorobą Alzheimera oraz innymi zespołami otępiennymi. Autorka rozdziału w książce Terapia zajęciowa. Praktycy – praktykom pod redakcją naukową prof. Edyty Janus. Pracowała jako terapeuta-szkoleniowiec w międzynarodowym projekcie badawczym „HOMESIDE Partnership in Dementia Care”.
Śledź działania autorki na profilu @okterapia
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
