Menu
Wszyscy jesteśmy narażeni na sytuacje stresowe – od codziennych wyzwań i problemów, poprzez ważne wydarzenia życiowe, aż po chroniczne napięcia i trudności. Wpływa to na nasze zdrowie psychiczne oraz na funkcjonowanie poznawcze. W tym artykule pokazujemy, jak stres oddziałuje na mózg i nasze funkcjonowanie, a także jakie są konsekwencje długotrwałego odczuwania stresu.
Mechanizmy stresowe są wynikiem naturalnej, ewolucyjnej adaptacji organizmu do sytuacji zagrożenia czy wyzwania. Pozwalają na szybką mobilizację naszych zasobów w celu przetrwania. Jednak kiedy stres staje się nadmierny lub przewlekły, może negatywnie wpływać na funkcjonowanie mózgu i nasze zdolności poznawcze, m.in. na: myślenie, uczenie się, zapamiętywanie, podejmowanie decyzji i radzenie sobie ze zmieniającymi się warunkami otoczenia.
Stres, zwłaszcza przewlekły, może wywoływać zróżnicowane zmiany w mózgu, zarówno na poziomie jego funkcji, jak i struktury. Ma to zasadnicze znaczenie dla naszego zdrowia psychicznego oraz sposobu, w jaki myślimy i działamy. Reakcja stresowa prowadzi do zwiększonej produkcji hormonu stresu, czyli kortyzolu, który oddziałuje na różne obszary mózgu, w tym na korę przedczołową i hipokamp. Może to wpływać na zaburzenia pamięci, trudności w koncentracji uwagi, przetwarzaniu informacji i podejmowaniu decyzji. Długotrwałe działanie kortyzolu może powodować zmniejszenie objętości tych struktur i utrwalone deficyty poznawcze i wykonawcze widoczne w codziennym funkcjonowaniu. Stres zakłóca równowagę również tych obszarów mózgu, które są odpowiedzialne za kontrolę emocji, co w dłuższej perspektywie dodatkowo uwrażliwia nas na bodźce stresogenne i zwiększa ryzyko zaburzeń depresyjnych oraz lękowych.
W krótko trwającej chwili stresowej możemy doświadczać trudności w koncentracji uwagi, a nasze możliwości zapamiętywania będą ograniczone. W sytuacji napięcia często dochodzi do zawężenia percepcji, co oznacza, że nasza zdolność do odbierania i przetwarzania informacji staje się ograniczona. Jest to naturalna reakcja organizmu na stresujące wydarzenia, która ma na celu skoncentrowanie się na najważniejszych aspektach sytuacji oraz mobilizację zasobów na rzecz szybkiego działania.
W momencie stresu nasza uwaga skupia się głównie na wykryciu zagrożenia i reakcji na nie. To oznacza, że jesteśmy bardziej skoncentrowani na bodźcach związanych z potencjalnym niebezpieczeństwem, zaniedbując inne ważne aspekty sytuacji. Silny stres może wpływać także na podejmowanie decyzji poprzez zmianę zdolności oceny ryzyka i korzyści. Osoby pod wpływem stresu mogą być skłonne podejmować bardziej ryzykowne decyzje lub reagować impulsywnie.
Silny stres może również zaburzać kontrolę emocji, prowadząc do większej podatności na trudne emocje, takie jak lęk czy gniew. Może to dodatkowo utrudniać zachowanie spokoju i poszukiwanie rozwiązań danej sytuacji stresowej.
Nie jesteśmy w stanie wyeliminować sytuacji stresowych z naszego życia. Jednak jeśli trwają one krótko, równowaga organizmu szybko zostaje przywrócona, a negatywne skutki stresu mijają. Co natomiast, jeśli takie sytuacje przeciągają się w czasie lub powtarzają się regularnie i często?
Długotrwały stres może prowadzić do zmniejszenia elastyczności poznawczej, czyli naszej zdolności odnajdywania się i adaptacji do zmieniających się warunków i sytuacji. Przewlekły stres może również negatywnie wpływać na procesy uwagi i pamięci, zwłaszcza na zdolność do zapamiętywania i przywoływania informacji. Wpływa to na trudności w nauce i pracy, szczególnie na wykonywanie zadań, które wymagają korzystania z pamięci długotrwałej. Możemy mieć także trudności w efektywnym zarządzaniu codziennymi zadaniami i wyzwaniami, ponieważ nasze zdolności do podejmowania decyzji, planowania działań oraz koncentracji będą mniejsze.
Powinniśmy pamiętać, że długotrwały stres może zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń emocjonalnych, takich jak depresja i lęki. A to może dodatkowo pogłębiać trudności w funkcjonowaniu poznawczym poprzez zaburzenia snu, zmniejszenie motywacji i ogólne obniżenie sprawności intelektualnej.
Ważne jest podejmowanie działań, które będą pomagały w radzeniu sobie ze stresem oraz jego skutkami.
Przykładowe sposoby:
Stres, zarówno krótkotrwały, jak przewlekły, wpływa na funkcjonowanie poznawcze oraz samopoczucie. Bądźmy uważni na nasz indywidualny sposób reagowania na sytuacje stresowe, aby znaleźć najlepsze sposoby radzenia sobie z napięciami i trudnościami.
Arnsten A. F. 2009. Stress signalling pathways that impair prefrontal cortex structure and function. „Nature Reviews Neuroscience”, 10(6): 410–422. DOI: https://doi.org/10.1038/nrn2648.
Lupien S.J., Juster R.P., Raymond C., Marin M.F. 2018. The effects of chronic stress on the human brain: From neurotoxicity, to vulnerability, to opportunity. „Frontiers in Neuroendocrinology”, 49: 91–105. DOI: https://doi.org/10.1016/j.yfrne.2018.02.001.
Lupien S.J., McEwen B.S., Gunnar M.R., Heim C. 2009. Effects of stress throughout the lifespan on the brain, behaviour and cognition. „Nature Reviews Neuroscience”, 10(6): 434–445. DOI: https://doi.org/10.1038/nrn2639.
McEwen B.S. 2007. Physiology and neurobiology of stress and adaptation: Central role of the brain. „Physiological Reviews”, 87(3): 873–904. DOI: https://doi.org/10.1152/physrev.00041.2006.
Radley J.J., Morrison J.H. 2005. Repeated stress and structural plasticity in the brain. „Ageing Research Reviews”, 4(2): 271–287. DOI: https://doi.org/10.1016/j.arr.2005.03.004.
mgr Karolina Osiwała – specjalista neuropsycholog kliniczny. Od 2016 roku pracuje w Górnośląskim Centrum Rehabilitacji „Repty” w Tarnowskich Górach na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej. Prowadzi terapię neuropsychologiczną głównie z pacjentami po udarze, z chorobami neurodegeneracyjnymi i w stanie śpiączki. Współpracuje z Uniwersytetem SWPS w Katowicach i Akademią Humanitas, prowadząc zajęcia dydaktyczne dotyczące neuropsychologii i psychologii zdrowia.
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
