Niepełnosprawność intelektualna nie jest osobną jednostką nozologiczną, stąd praktykom oraz teoretykom nastręcza bardzo wiele problemów diagnostycznych oraz terapeutycznych. Nie jest ona na pewno ścisłym zespołem objawów wywołanym przez konkretne czynniki. Jednak jedno jest pewne, osoby dotknięte obniżeniem rozwoju poziomu intelektualnego, muszą zostać objęte opieką logopedyczną.


Najnowszą definicję niepełnosprawności intelektualnej podaje klasyfikacja DSM-V. W diagnozie kluczowe stają się trzy czynniki, które muszą zostać spełnione, a mianowicie:

  • deficyty z zakresu ogólnych funkcji umysłowych (rozumowanie, rozwiązywanie problemów, planowanie, myślenie abstrakcyjne, wydawanie osądów, zdobywanie wiedzy przez edukację i doświadczenie). Obniżenie ilorazu inteligencji do około 70 i poniżej
  • upośledzenie funkcjonowania w obrębie codziennej aktywności: komunikacja, udział w życiu społecznym, funkcjonowanie w szkole i pracy, niezależność w środowisku domowym i otoczeniu społecznym
  • początek wystąpienia zaburzeń w okresie rozwojowym

Tyle teorii. Jak sprawa wygląda w praktyce neurologopedycznej w pracy z osobami dorosłymi z niepełnosprawnością intelektualną? W swojej praktyce spotykam osoby dorosłe dotknięte jednym z czterech stopni ciężkości upośledzenia (lekkie, umiarkowane, znaczne, głębokie). Deficyty te nie są oczywiście izolowane, występują często jako tzw. upośledzenie sprzężone równocześnie z innymi schorzeniami mającymi wpływ na porozumiewanie się i ogólne funkcjonowanie (choroby ogólnoustrojowe, choroby neurodegeneracyjne, neurologiczne, wady anatomiczne, niedowłady). Żadna z tych grup nie podlega jednakowym i takim samym rozwiązaniom terapeutycznym. Pacjenci prezentują szeroki wachlarz możliwości językowych. Od takich, którzy całkiem sprawnie radzą sobie z porozumiewaniem się werbalnym, do takich dla których jedynym rozwiązaniem może być komunikacja alternatywna.

Co spotykamy najczęściej w praktyce pracy z osobami niepełnosprawnymi? Na skutek nieprawidłowości w budowie narządów mowy występuje zniekształcenie dźwięków lub niemożność ich artykułowania. Liczne deformacje pojedynczych głosek lub ich grup uniemożliwiają zrozumienie wypowiedzi i jej właściwy odbiór. Często też spotyka się brak koordynacji fonacyjno-artykulacyjno-oddechowej, problemy z właściwym torem oddechowym, płynnością mowy (rytmem i tempem wypowiedzi). Zaburzenia mowy dotyczą tutaj zarówno treści, czyli tego, co mówią pacjenci, formy (mi.in gramatyki) oraz tego, w jaki sposób o mówią (tzw. substancja foniczna).

Badacze zajmujący się problematyką zaburzeń mowy u osób z niepełnosprawnością wskazują konieczność uzmysłowienia sobie, że nie możemy patrzeć na tę grupę pacjentów bez szerszego spojrzenia na ich kłopoty z: pamięcią, myśleniem, spostrzeganiem rzeczywistości, uczeniem się.

Zaburzenia: analizy i syntezy wzrokowej, uwagi słuchowej, myślenia przyczynowo- skutkowego, selektywności bodźców, myślenia pojęciowo-słownego, uwagi dowolnej, rozumienia treści abstrakcyjnych, nie pozostają bez wpływu na proces nabywania języka i nie mogą być w terapii marginalizowane.

Literatura polecana:

  • Kaczorowska-Bray K. (2014). Biologiczne podłoże zaburzeń mowy u osób z niepełnosprawnością intelektualną.
  • W: Milewski S., Kuczkowski J. Kaczorowska-Bray K. (red.) Biomedyczne podstawy logopedii (s.263-285), Gdańsk: Harmonia Universalis
  • Bobińska, K., Pietras, T., Gałecki, P. (2012). Niepełnosprawność intelektualna – etiopatogeneza, epidemiologia, diagnoza, terapia. Wrocław: Wydawnictwo Continuo.
  • Dyląg R., Michalak-Widera I. (2009). Cechy osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu